Nederlands eerste legale cannabisfabriek is klaar om te leveren aan coffeeshops: ‘De een teelt tomaten, wij cannabis. Daar is helemaal niets engs aan’

Bron: Volkskrant 23-01-2023 Peter de Graaf

Nederlands eerste legale cannabisfabriek is klaar om te leveren aan coffeeshops: ‘De een teelt tomaten, wij cannabis. Daar is helemaal niets engs aan’

‘De dames staan er goed bij’, zegt Fyta-directeur Fred van de Wiel tegen twee medewerkers die aan het werk zijn in een van de opkweekcellen van Nederlands eerste legale ‘cannabisfabriek’ op een bedrijventerrein in Waalwijk. Op lange tafels in de felverlichte ruimte staan bakken vol stekjes van moederplanten. ‘Alleen de vrouwelijke planten geven de begeerde bloemtoppen’, legt hij uit. ‘Hier staan vier verschillende soorten wiet in wording.’

Fyta is een van de tien door de overheid uitverkoren bedrijven die in het kader van het zogenoemde wietexperiment gecontroleerd en gereguleerd cannabis mogen gaan leveren aan coffeeshops in tien geselecteerde gemeenten. Het is het enige bedrijf dat ook al is begonnen met telen: in een van de 43 klimaatcellen hebben sinds medio vorig jaar al achttien verschillende wietsoorten gebloeid.

Ze zijn getopt, gedroogd en voorlopig opgeslagen in glanzend zwarte zakken die op metalen stellingen staan in de extra beveiligde opslagruimte in het gebouw. Want de andere negen telers zijn nog lang niet zover en de rijksoverheid heeft de start van het wietexperiment vorige maand opnieuw uitgesteld, nu tot minstens het eerste kwartaal van 2024.

‘Dat stoort ons wel, en kost ons bakken vol geld, steeds dat uitstel omdat de anderen hun zaakjes nog niet op orde hebben’, zegt Van de Wiel tijdens een rondleiding door de lange gangen van het drie verdiepingen tellende gebouw, dat afgelopen voorjaar is geopend. ‘Ik moet me bijna verontschuldigen dat wij wel klaar zijn. Ik voel me een beetje een outsider tussen mijn concurrenten.’

Anti-terrorismewet

Sommige concurrenten hebben problemen met het verkrijgen van een bankrekening. Dat geldt vooral voor teeltbedrijven waarin ook coffeeshophouders participeren. De nieuwe Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (Wvft), die banken verplicht een risicobeoordeling van klanten te maken, botst hier met het gedoogbeleid. Veel coffeeshops werken immers met grote hoeveelheden contant geld, bijvoorbeeld om de illegale inkoop van cannabis ‘aan de achterdeur’ te bekostigen.

Andere telers zeggen meer tijd nodig te hebben voor ‘interne bedrijfsprocessen’ en voor lokale procedures om een vergunning voor productielocaties te krijgen, schreven de ministers Ernst Kuipers (Volksgezondheid) en Dilan Yesilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid) vorige maand in een brief aan de Tweede Kamer. Ook kampen ze met een ‘exponentiële toename van de investeringskosten vanwege de inflatie en de verhoogde energie- en bouwkosten’.

In 2018 begon Fyta als bedrijf voor de productie van farmaceutische grondstoffen voor geneesmiddelen. Van de Wiel richtte zich eerst op medicinale cannabis – hij had ‘een schoenenachtergrond’, passend voor de Langstraat, de streek rond Waalwijk die eeuwenlang het centrum van de Nederlandse schoenen- en leerindustrie vormde.Hij ging een samenwerkingsverband aan met de Duitse medicijnenproducent Dermapharm dat ook een aandelenbelang van 20 procent in Fyta nam. Maar bij de overheidsaanbesteding voor de productie van medicinale cannabis viel de Waalwijkse firma buiten de boot. ‘We hadden nog maar acht teelten kunnen doen, terwijl er tien waren vereist. Hoe streng kun je zijn?’, verzucht Van de Wiel. Fyta ging wel door met het produceren van medicinale cannabis, vooral voor onderzoek en ontwikkeling. Sinds 2019 heeft het bedrijf daarvoor een onderzoeksvergunning. Dat gebeurt op een ander deel van het bedrijventerrein in Waalwijk, waar ook het hoofdkantoor is gevestigd. Bij de aanbesteding voor het ‘experiment gesloten coffeeshopketen’ had Fyta meer succes. Na de Bibob-screeningsprocedure, die vijf maanden duurde, kon begonnen worden met de bouw van de ‘cannabisfabriek’, die er van buiten uitziet als een modern, zwart kantoorgebouw.

Steriele gangen

De omstandigheden binnen lijken overigens helemaal niet op een fabriek. De tientallen klimaatcellen langs de steriele gangen ogen meer als een groot laboratorium. Bezoekers krijgen bij binnenkomst een witte jas (met dichtgenaaide zakken), blauwe schoenhoesjes en een wit haarnetje aangereikt. Ook moeten ze bij het draaibare ingangshekje hun handen desinfecteren.De locatiemanager opent een van de kleinere klimaatcellen, met een oppervlakte van circa 70 vierkante meter, waarin drie lange bakken met elk vijf rijen cannabisplanten staan. Ze zijn bijna in bloei en moeten nog vier weken voor de oogst. ‘Dit is een kleinere batch’, vertelt Van de Wiel. Hij gaat voor naar een andere, grotere klimaatcel – circa 200 vierkante meter groot – waar veel meer cannabisplanten in het gelid staan, van twee variëteiten.

‘Die variatie is belangrijk om in te kunnen spelen op de behoeften van coffeeshops en hun klanten’, aldus Van de Wiel. Populaire wietsoorten als White Widow en Amnesia Haze zullen waarschijnlijk in grotere hoeveelheden geteeld worden dan minder courante soorten. Fyta probeert zelf ook nieuwe ‘smaaksensaties’ te ontwikkelen. ‘We hebben nu van 32 cannabissoorten de genetica, oftewel de moederplanten’, zegt hij. Fyta heeft 27 miljoen euro geïnvesteerd in de productielocatie voor recreatieve wiet en hasj. Er werken 42 mensen – op de andere productielocatie voor medicinale wiet zijn dat 17 medewerkers. Het uitstel van het wietexperiment kost het bedrijf elke maand een half miljoen euro. ‘Dat houdt een keer op’, aldus de directeur. ‘Als het te lang duurt, gaan we zeker een schadevergoeding claimen.’

REPORTAGE

Nederlands eerste legale cannabisfabriek is klaar om te leveren aan coffeeshops: ‘De een teelt tomaten, wij cannabis. Daar is helemaal niets engs aan’Bij cannabisteler Fyta in Waalwijk zijn ze klaar voor het wietexperiment. Toch stelt Den Haag de proef met een legale wietketen weer uit, tot 2024. Elke maand lijdt Fyta nu een half miljoen euro verlies. Daarom willen ze vast met de coffeeshops in Breda beginnen.Peter de Graaf23 januari 2023, 05:00Twee medewerkers bekijken de kwaliteit van de stekjes. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant‘De dames staan er goed bij’, zegt Fyta-directeur Fred van de Wiel tegen twee medewerkers die aan het werk zijn in een van de opkweekcellen van Nederlands eerste legale ‘cannabisfabriek’ op een bedrijventerrein in Waalwijk. Op lange tafels in de felverlichte ruimte staan bakken vol stekjes van moederplanten. ‘Alleen de vrouwelijke planten geven de begeerde bloemtoppen’, legt hij uit. ‘Hier staan vier verschillende soorten wiet in wording.’Fyta is een van de tien door de overheid uitverkoren bedrijven die in het kader van het zogenoemde wietexperiment gecontroleerd en gereguleerd cannabis mogen gaan leveren aan coffeeshops in tien geselecteerde gemeenten. Het is het enige bedrijf dat ook al is begonnen met telen: in een van de 43 klimaatcellen hebben sinds medio vorig jaar al achttien verschillende wietsoorten gebloeid.Cannabisplanten in Waalwijk.Beeld Marcel van den Bergh / de VolkskrantZe zijn getopt, gedroogd en voorlopig opgeslagen in glanzend zwarte zakken die op metalen stellingen staan in de extra beveiligde opslagruimte in het gebouw. Want de andere negen telers zijn nog lang niet zover en de rijksoverheid heeft de start van het wietexperiment vorige maand opnieuw uitgesteld, nu tot minstens het eerste kwartaal van 2024.‘Dat stoort ons wel, en kost ons bakken vol geld, steeds dat uitstel omdat de anderen hun zaakjes nog niet op orde hebben’, zegt Van de Wiel tijdens een rondleiding door de lange gangen van het drie verdiepingen tellende gebouw, dat afgelopen voorjaar is geopend. ‘Ik moet me bijna verontschuldigen dat wij wel klaar zijn. Ik voel me een beetje een outsider tussen mijn concurrenten.’Anti-terrorismewetSommige concurrenten hebben problemen met het verkrijgen van een bankrekening. Dat geldt vooral voor teeltbedrijven waarin ook coffeeshophouders participeren. De nieuwe Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (Wvft), die banken verplicht een risicobeoordeling van klanten te maken, botst hier met het gedoogbeleid. Veel coffeeshops werken immers met grote hoeveelheden contant geld, bijvoorbeeld om de illegale inkoop van cannabis ‘aan de achterdeur’ te bekostigen. Andere telers zeggen meer tijd nodig te hebben voor ‘interne bedrijfsprocessen’ en voor lokale procedures om een vergunning voor productielocaties te krijgen, schreven de ministers Ernst Kuipers (Volksgezondheid) en Dilan Yesilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid) vorige maand in een brief aan de Tweede Kamer. Ook kampen ze met een ‘exponentiële toename van de investeringskosten vanwege de inflatie en de verhoogde energie- en bouwkosten’. In 2018 begon Fyta als bedrijf voor de productie van farmaceutische grondstoffen voor geneesmiddelen. Van de Wiel richtte zich eerst op medicinale cannabis – hij had ‘een schoenenachtergrond’, passend voor de Langstraat, de streek rond Waalwijk die eeuwenlang het centrum van de Nederlandse schoenen- en leerindustrie vormde.Hij ging een samenwerkingsverband aan met de Duitse medicijnenproducent Dermapharm dat ook een aandelenbelang van 20 procent in Fyta nam. Maar bij de overheidsaanbesteding voor de productie van medicinale cannabis viel de Waalwijkse firma buiten de boot. ‘We hadden nog maar acht teelten kunnen doen, terwijl er tien waren vereist. Hoe streng kun je zijn?’, verzucht Van de Wiel. Fyta ging wel door met het produceren van medicinale cannabis, vooral voor onderzoek en ontwikkeling. Sinds 2019 heeft het bedrijf daarvoor een onderzoeksvergunning. Dat gebeurt op een ander deel van het bedrijventerrein in Waalwijk, waar ook het hoofdkantoor is gevestigd. Bij de aanbesteding voor het ‘experiment gesloten coffeeshopketen’ had Fyta meer succes. Na de Bibob-screeningsprocedure, die vijf maanden duurde, kon begonnen worden met de bouw van de ‘cannabisfabriek’, die er van buiten uitziet als een modern, zwart kantoorgebouw.Steriele gangenDe omstandigheden binnen lijken overigens helemaal niet op een fabriek. De tientallen klimaatcellen langs de steriele gangen ogen meer als een groot laboratorium. Bezoekers krijgen bij binnenkomst een witte jas (met dichtgenaaide zakken), blauwe schoenhoesjes en een wit haarnetje aangereikt. Ook moeten ze bij het draaibare ingangshekje hun handen desinfecteren.De locatiemanager opent een van de kleinere klimaatcellen, met een oppervlakte van circa 70 vierkante meter, waarin drie lange bakken met elk vijf rijen cannabisplanten staan. Ze zijn bijna in bloei en moeten nog vier weken voor de oogst. ‘Dit is een kleinere batch’, vertelt Van de Wiel. Hij gaat voor naar een andere, grotere klimaatcel – circa 200 vierkante meter groot – waar veel meer cannabisplanten in het gelid staan, van twee variëteiten.De steriele gang met de tientallen klimaatcellen heeft veel weg van een laboratorium. Die variatie is belangrijk om in te kunnen spelen op de behoeften van coffeeshops en hun klanten’, aldus Van de Wiel. Populaire wietsoorten als White Widow en Amnesia Haze zullen waarschijnlijk in grotere hoeveelheden geteeld worden dan minder courante soorten. Fyta probeert zelf ook nieuwe ‘smaaksensaties’ te ontwikkelen. ‘We hebben nu van 32 cannabissoorten de genetica, oftewel de moederplanten’, zegt hij.Fyta heeft 27 miljoen euro geïnvesteerd in de productielocatie voor recreatieve wiet en hasj. Er werken 42 mensen – op de andere productielocatie voor medicinale wiet zijn dat 17 medewerkers. Het uitstel van het wietexperiment kost het bedrijf elke maand een half miljoen euro. ‘Dat houdt een keer op’, aldus de directeur. ‘Als het te lang duurt, gaan we zeker een schadevergoeding claimen.’Het bedrijf Fyta is klaar om te leveren aan coffeeshops, maar het moet voorlopig wachten tot andere legale telers ook zover zijn. Daarom heeft hij, samen met de burgemeesters van Breda en Tilburg, een verzoek ingediend bij de rijksoverheid om op regionaal niveau al eerder te mogen beginnen met het wietexperiment. ‘Een experiment-in-het-experiment’, noemen ze dat. Het plan is dat Fyta dan wiet en hasj gaat leveren aan coffeeshops in Breda en Tilburg. Die zijn niet meteen verplicht om de producten af te nemen bij het legale cannabisbedrijf, zoals dat wel is krachtens de voorwaarden van het wietexperiment. Ze mogen dat in deze proefperiode desgewenst ook blijven doen bij de illegale (dus formeel: criminele) wiettelers. Voor sommige cannabissoorten zullen ze dat zelfs voorlopig moeten blijven doen. ‘Maar beter half legaal en half illegaal dan helemaal illegaal, zoals nu’, aldus burgemeester Paul Depla van Breda.‘Je mág het bij ons kopen. Maar het móét en het hóéft níet’, onderstreept Van de Wiel. Net als beide burgemeesters vindt hij het van groot belang om snel te beginnen met het experiment, want moedeloosheid begint bij veel deelnemende partijen – van burgemeesters tot coffeeshopeigenaren – langzamerhand de overhand te krijgen. Toen het kabinet-Rutte III in 2017 tot het wietexperiment besloot, stond de aanvang nog gepland voor 2021.Dode takjesEr is nog een reden om snel te beginnen, menen de Brabantse bestuurders: ervaring opdoen, testen en weeffouten uit het systeem halen. Daar heeft uiteindelijk iedereen baat bij, ook de negen telers die pas veel later kunnen beginnen. ‘Neem het track-and-tracesysteem, dat kijkt heel nauw’, aldus Van de Wiel. Elke cannabisplant en elk cannabisproduct krijgen een QR-code. ‘Van elke gram wiet en hasj moet bekend zijn waar het vandaan komt, waar het zich bevindt en waar het heen gaat’, legt hij uit. ‘Zelfs dode of afgesnoeide takjes moeten worden gewogen, geregistreerd, opgeslagen en verantwoord. We hebben zelf, in samenwerking met inspectiediensten, het afvalprotocol moeten schrijven. Je loopt tegen van alles aan. Dat is ook niet verrassend, het is een hele nieuwe industrie in Nederland. ’Of neem het vervoer van de cannabis vanaf het teeltbedrijf naar de coffeeshops. Dat gebeurt niet alleen met beveiligde waardetransportauto’s, maar moet ook door de overheid te volgen zijn. Van de Wiel denkt eraan tijdens het hele traject camerasystemen in te zetten: ‘Het moet volledig transparant zijn. Er gaat op een bepaald moment een zending weg, dat moet door de overheid live te volgen zijn.’Vier kilo per dagEen ander praktisch probleem waar hij tijdens de voorbereiding tegenaan liep: de overheid wilde aanvankelijk elke coffeeshop één keer per week laten bevoorraden. ‘Dat werkt helemaal niet’, aldus Van de Wiel. ‘Sommige coffeeshops verkopen wel vier kilo wiet per dag. Dat is wel een heel grote berg cannabisbloemen die je dan even moet opslaan. Daar hebben ze gewoon geen ruimte voor.’De Bredase coffeeshops hebben laten weten ook graag zo snel mogelijk te willen beginnen. Sommige Tilburgse coffeeshops zijn minder happig, maar dat heeft volgens Van de Wiel meer te maken met het feit dat ze zelf ook mee-investeren in andere teeltbedrijven. Ze zien Fyta als hun concurrent en spreken van een ongelijk speelveld. ‘Waar wij tegenaan lopen, al die weeffouten in het systeem, is leergeld dat wij betalen, maar waarvan zij uiteindelijk ook voordeel hebben’, zegt Van de Wiel. ‘Het is allemaal koudwatervrees. Ik kan sowieso iedereen aanraden om te beginnen met een testfase, want het blijft een wonderlijke bedrijfstak vol verrassingen.’

Van de Wiel hoopt vanaf het tweede kwartaal dit jaar, dus rond 1 april, te kunnen beginnen. Dan kan misschien nog een deel van de opgeslagen cannabis worden gebruikt. Want dat kan, bij een constante temperatuur van 16 graden, ongeveer drie maanden goed worden gehouden. Daarna neemt de kwaliteit zodanig af dat de wiet en hasj – onder toezicht van de inspectiediensten – worden vernietigd.Haagse huiverDe ministers Kuipers en Yesilgöz hebben laten weten niet afkerig te staan tegenover een regionale versnelling. Ze bekijken nu of het Brabantse experiment-in-het-experiment kan doorgaan en op welke voorwaarden. De Fyta-directeur constateert op het ministerie van Volksgezondheid een positieve instelling. Daar wordt volgens hem voornamelijk gekeken naar de gezondheidsvoordelen van het wietexperiment: door de gereguleerde teelt kan de kwaliteit van joints en andere cannabisproducten goed worden gecontroleerd. Bij de huidige, illegale wietteelt moeten coffeeshophouders en blowers maar afwachten welke kwaliteit ze in hun maag gesplitst krijgen. Twijfel en huiver over het experiment met gereguleerde wietteelt spelen volgens Van de Wiel vooral het ministerie van Veiligheid en Justitie nog parten. ‘Die zijn nog steeds gewend om wiet en hasj met criminaliteit te verbinden’, aldus Van de Wiel. ‘Daar moeten we een keer van af. In veel andere landen is cannabis al helemaal legaal. Ook Duitsland wil het gaan legaliseren. Cannabis is niet eng. De één teelt tomaten, de ander snijbonen. En wij telen cannabis. Daar is helemaal niets engs aan.’