Is cannabisolie een uitkomst voor uitbehandelde leverkankerpatiënten? Het UMCG in Groningen onderzoekt effect van ‘mediwiet’: ‘Een middel als dit balanceert op het randje van de geneeskunde’
Herman Sandman • Gisteren, 06:29 • Groningen DvhN
Het UMCG start een studie naar het effect van cannabisolie bij patiënten. Het gaat om mensen met leverkanker die uitbehandeld zijn. Doel is na te gaan of de zogeheten ‘mediwiet’ mogelijk een anti-kanker werking heeft bij deze patiënten.
Uit laboratoriumonderzoek is al gebleken dat cannabis een remmende invloed heeft op de groei van leverkankercellen. Maar het is nog niet aangetoond dat de olie een anti-kanker werking heeft, oftewel tumoren laat verdwijnen, dan wel groei voorkomt. Het UMCG is voor zover bekend bij chirurg Maarten Nijkamp (41) de eerste ter wereld die daar wetenschappelijk onderzoek naar doet met patiënten.
Waarom bij de een wel en bij de ander niet?
,,Er zijn wel studies gedaan naar de werking van cannabis op hersentumoren, daar is echter nog geen vervolg aan gegeven. Laboratoriumonderzoek heeft laten zien dat cannabinoïden, belangrijke bestanddelen, effect hebben op bepaalde receptoren, waardoor een tumorcel doodgaat of zich minder snel deelt. Dat hoeft echter nog niet te betekenen dat het in een patiënt werkt. Als je er sterk water over giet gaat een tumorcel ook dood, maar dat kun je moeilijk aan patiënten geven. Daarom nu de keuze voor een onderzoek met patiënten. We willen weten of en hoe het werkt en ook: waarom mogelijk bij de een wel en bij de ander niet?’’
Twee patiënten met leverkanker genezen
Aanleiding voor de studie is de ervaring met twee patiënten van het UMCG. Zij hadden leverkanker in een vergevorderd stadium en gingen cannabisolie gebruiken, waarna de tumoren verkleinden. Inmiddels is de kanker bij beiden, twee en vijf jaar na de diagnose, volledig weg.
Een van hen is Freek van Eeks (1932) uit Assen die in december 2017 in DVHN vertelde hoe een 12 centimeter grote tumor in zijn lever verdween. Hij was ziek, had buikklachten, viel 12 kilo af en kreeg begin 2014 te horen dat een chemokuur slechts levensverlengend zou zijn.
Onderzoek richt zich op THC en CBD
Hetzelfde gebeurde met een patiënt die verwezen werd vanuit het ziekenhuis in Hardenberg. De beide mannen zijn inmiddels genezen verklaard. Omdat ze cannabisolie gebruikten met zowel THC als CBD, de werkzame bestanddelen, richt het onderzoek van het UMCG zich ook op beide stoffen.
Nijkamp en de zijnen begonnen in 2018 reeds met de voorbereiding. Dat het onderzoek nu pas van start gaat heeft meerdere redenen. Het duurde even voor de goedkeuring van de medisch-ethische toetsingscommissie er kwam.
Nijkamp: ,,Een middel als dit balanceert op het randje van de geneeskunde. De meest wilde verhalen doen de ronde. We willen voorkomen dat er een hype gecreëerd wordt. Zo van: ik ben uitbehandeld dus ik ga aan de cannabisolie. Zo’n onderzoek moet je zorgvuldig opzetten.’’
Alleen deelnemers met goede leverfunctie
Een punt van discussie was ook het onderzoeken van mensen met levercirrose. De studie wordt uitgevoerd met patiënten met leverkanker in een vergevorderd stadium voor wie, behalve symptoombestrijding, geen behandeling meer mogelijk is. Aangezien cannabisolie wordt afgebroken door de lever, kunnen alleen patiënten deelnemen met een goede leverfunctie. Ze mogen geen ernstige cirrose, oftewel: schade door littekenvorming, hebben. Stel dat het wel het geval is mag dat niet van invloed zijn op hun leverfunctie.
Nijkamp: ,,Dit was echt een belangrijk punt voor de toetsingscommissie.’’
Bloemen van de Cannabis Sativa L.
Ook het aanvragen van een vergunning voor apotheek Transvaal uit Den Haag kostte tijd. Het onderzoek maakt gebruik van de bloemen van de Cannabis Sativa L., die voor het ministerie van Volksgezondheid op gestandaardiseerde wijze worden gekweekt door Bedrocan uit Veendam.
Transvaal is er in gespecialiseerd om daar cannabisolie met een consistente samenstelling van te maken. Evenmin niet onbelangrijk, want wiet is een natuurproduct en niet gemakkelijk te standaardiseren.
Flesjes bij de drogisterij
Nijkamp: ,,Het percentage THC en CBD in de cannabisolie kan nogal verschillen. Dat zie je bij de flesjes bij de drogisterij. Soms zit er zelfs helemaal niks in. Het is voor het onderzoek belangrijk dat de hoeveelheid cannabinoïden in de olie telkens hetzelfde is. Anders weten we nog niks.’’
Directeur Tjalling Erkelens van Bedrocan waarschuwde vorig jaar in DVHN ook al voor het feit dat cannabisolie gewoon in de schappen ligt terwijl er zo weinig bekend is over de werking ervan.
Een ander lastig punt is dat ieder mens anders reageert op cannabisolie. Gebruikers bouwen de dosering doorgaans op tot de klachten verdwijnen. Bij de een is dat bij vijf druppels ’s avonds, een ander neemt drie keer per dag twee.
Zonder bijwerkingen
Ook voor het UMCG is het zoeken naar de dosering. Afgesproken is dat het dagelijks aantal druppels van de deelnemers wordt opgebouwd, tot er bijwerkingen optreden. Dan volgt een stap terug in de hoeveelheid. Theoretisch heeft een patiënt dan een zo hoog mogelijke dosering zonder bijwerkingen.
Nijkamp: ,,Bij paracetamol weten we: een of twee tabletten per keer en de pijn verdwijnt. Met cannabisolie is dat bij ieder mens anders. Dat is uit medisch oogpunt heel raar. Een groot probleem zelfs voor een klinische studie, want je weet niet hoe je moet doseren. Het kan meespelen waarom een onderzoek als dit nooit eerder is gedaan. We zijn dus op meerdere fronten aan het pionieren.’’
Scan en bloedonderzoek
Nijkamp wordt terzijde gestaan door collega-chirurg Frederik Hoogwater, maag- darm- en leverspecialist Frans van der Heide en medisch oncoloog Derk Jan de Groot. Het onderzoek gaat drie jaar duren, met maximaal twintig patiënten. Behandelaars mogen mensen doorverwijzen naar het UMCG voor dit onderzoek.
Na het bepalen van de juiste dosering wordt na drie, zes en negen maanden een scan van de lever gemaakt. Samen met bloedonderzoek moet het uitwijzen of er effect is op de tumoren. Daarbij wordt in het bloed onder meer gekeken naar de aanwezigheid van tumormarkers en de leverfunctie.
Wellicht vervolg met andere soorten kanker
Nijkamp: ,,Als er bij alle twintig geen reactie is, wat natuurlijk kan, dan stopt het voor ons. Dan hebben we het gewoon netjes uitgezocht, maar dan moet voor de genezing van die twee mannen een andere verklaring worden gezocht. Is er wel resultaat dan is een mogelijk volgende stap toch mensen bij wie de leverfunctie is aangetast. En daarna mogelijk bij andere soorten kanker.’’