Eindelijk een joint roken die door de staat is gecontroleerd en goedgekeurd – het wietexperiment gaat van start.
Bron: VOC-Nederland,
Peter de Graaf, de Volkskrant, 14 december 2023, 11:48
Vrijdag begint, na ruim zes jaren van moeizame voorbereiding, eindelijk het wietexperiment van de overheid. Blowers in Breda en Tilburg kunnen voor het eerst legaal geteelde wiet kopen. Maar sommige coffeeshophouders hebben twijfels over deze testfase: zijn er wel genoeg soorten ‘staatswiet’ te koop?
Bij coffeeshop Toermalijn in Tilburg ligt de legale wiet vrijdag nog niet in de winkel.
Alles staat of valt met de smaak van de blowers, of die overeenkomt met het aanbod van de legale cannabistelers, zegt coffeeshopeigenaar Willem Vugs op de bovenverdieping van coffeeshop Toermalijn in Tilburg. ‘De consumenten bepalen uiteindelijk of het wietexperiment van de overheid een succes wordt.
’Op de kamer naast hem zit een medewerker geconcentreerd kleine blokjes Marokkaanse hasj nog kleiner te snijden, af te wegen en in potjes van 1 gram te stoppen. Andere medewerkers wegen verschillende soorten wiet af in plastic zakjes. Beneden in de overdekte serre naar de met geknotte knotwilgen omzoomde binnentuin genieten klanten van hun joint, sippend aan een frisje of koffietje.
De 22-jarige Devon, zwart petje over het voorhoofd en een voorgedraaide joint gevuld met zowel hasj als wiet rokend, staat wel positief tegenover de komst van ‘staatswiet’, zoals hij het wietexperiment omschrijft. ‘Zolang de kwaliteit is gewaarborgd – hetzelfde als we nu hebben – en de prijzen niet omhoogschieten, vind ik het prima’, zegt hij. Zijn maat Sam (19) maakt de relativerende opmerking dat het ‘nog maar een testfase is’, maar ook hij vindt het een goed idee om ‘de cannabisteelt te legaliseren om meer controle te krijgen’
Ervaring opdoen
Vrijdag begint dan eindelijk, na een moeizame voorbereiding van ruim zes jaar, het experiment gesloten coffeeshopketen, kortweg wietexperiment genoemd. Al in het regeerakkoord in 2017 kondigde het kabinet-Rutte III ‘uniforme experimenten met het gedoogd telen van wiet voor recreatief gebruik’ aan. Want coffeeshops mogen wel wiet verkopen aan klanten, maar niet inkopen bij telers. Door die onvolkomenheid in het gedoogbeleid (anderen noemen het een hypocriet manco) zijn coffeeshophouders al decennialang louter aangewezen op illegale oftewel criminele cannabistelers.
Door allerlei omstandigheden en factoren volgde daarna echter uitstel op uitstel op uitstel van de lang verbeide wietproef. En nog steeds blijft het wachten op de uitvoering van het volledige wietexperiment in alle tien geselecteerde gemeenten (plus het Amsterdamse stadsdeel Oost) en tien uitverkoren cannabistelers. Die echte start wordt pas op z’n vroegst aan het eind van het eerste kwartaal van 2024 verwacht.
Maar onder druk van de burgemeesters van Tilburg en Breda gingen de ministers van Volksgezondheid en Justitie en Veiligheid overstag om ‘alvast op kleine schaal ervaring op te doen’. Ernst Kuipers (D66) en Dilan Yesilgöz (VVD) voegden ‘een aanloopfase’ aan het experiment toe: ten minste twee of drie gereguleerde telers zullen vanaf 15 december door de overheid gecontroleerde cannabis gaan leveren aan de coffeeshops in Tilburg en Breda.
Cannabisteeltbedrijf
Die testfase in twee Brabantse steden vloeit voort uit de nabijheid van cannabisteeltbedrijf Fyta in Waalwijk, dat in tegenstelling tot de meeste concurrenten al ruim een jaar in de startblokken staat om zijn waar te gaan leveren aan coffeeshops. Het uitstel van het wietexperiment kost het bedrijf elke maand een half miljoen euro, zei Fyta-directeur Fred van de Wiel begin dit jaar al in de Volkskrant. Inmiddels is CanAdelaar in Hellevoetsluis klaar om te gaan leveren en Aardachtig in Almere lukt het waarschijnlijk ook.
Vrijdag zal minister Kuiper, in aanwezigheid van de burgemeesters van Breda en Tilburg, het experiment in de Bredase coffeeshop De Baron ‘op symbolische wijze starten met het inscannen van de eerste doos met gereguleerde cannabis’, zo laat het ministerie weten. Tijdens deze aanloop- of testfase, die maximaal zes maanden duurt, kunnen telers, coffeeshophouders, vervoerders en toezichthouders ‘ervaring opdoen’. De elf coffeeshops in Tilburg en acht coffeeshops in Breda kunnen in deze periode zowel bij de nieuwe legale telers als bij hun huidige (illegale) leveranciers inkopen. Ze mogen maximaal een pond ‘gereguleerde producten’ op voorraad hebben, naast een pond ‘gedoogde producten’. Hun ervaringen zullen worden gedeeld met andere deelnemende gemeenten en telers, aldus het ministerie.
Coffeeshopeigenaar Vugs zet zijn vraagtekens bij deze aanloopfase. ‘Begrijp me goed, ik zou liever gisteren dan vandaag alle cannabisproducten legaal inkopen’, zegt hij. Maar met slechts twee of drie gereguleerde telers vreest hij ‘een tekort aan kwantiteit, kwaliteit en diversiteit’. Hij had liever gewacht totdat een meerderheid van de geselecteerde telers, met elk hun eigen variëteiten, klaar is om te leveren.
Menukaart
Coffeeshop Toermalijn in Tilburg staat bekend om zijn ‘uitgebreide menukaart’. Klanten kunnen er bijna dertig soorten wiet, 25 soorten hasj of vijftien soorten voorgerolde joints kopen: van White Widow, Amnesia tot Diamond Haze, en van Royal Maroc, Nepalese Temple tot Indian Kashmir. ‘Je kunt wel zeggen: het is maar een testfase’, aldus Vugs. ‘Maar de klanten zegt dat niets. Zij kunnen voor het eerst legale cannabis kopen. Dan is het wel een bijzonder slechte start wanneer blijkt dat een groot deel van de consumenten vanaf vrijdag niet het legale product, een bepaalde soort wiet of hasj, kan krijgen dat hij wil. Die teleurstelling zet de toon.’Ook de voorbereidingstijd voor de coffeeshop, bijvoorbeeld om het track- en tracesysteem en het systeem van ‘e-herkenning’ voor alle medewerkers onder de knie te krijgen, vindt hij veel te kort. Minder dan drie maanden geleden maakten de ministers pas bekend dat het wietexperiment medio december in beide Brabantse steden zou gaan beginnen. ‘Natuurlijk wachten we daar al zes jaar op, maar nu is het opeens wel erg last minute. Legale cannabis vergt een nieuw kassasysteem dat tijdrovend en foutgevoelig is. De verkoop van 5 gram wiet leidt tot maar liefst 25 handelingen aan de kassa.’
Hij noemt ook de timing ongelukkig: de week voor Kerst is traditioneel een drukke tijd voor coffeeshops. Om al die redenen heeft Vugs nog geen legale cannabisproducten bij de gereguleerde telers besteld. Hij wacht de ontwikkelingen nog even af. Dat hij zelf ook investeert in een ander cannabisteeltbedrijf – dat eveneens door de overheid is uitverkoren maar nog niet klaar is voor productie – speelt volgens hem geen rol. ‘Als ik echt overtuigd ben van de kwaliteit en diversiteit, zal ik die legale cannabisproducten zeker inkopen en met volle overtuiging gaan promoten in mijn winkel’, zegt hij.
Haagse kloof
Vugs is voorzitter van De Achterdeur, de belangenvereniging van Tilburgse coffeeshops die bijna 25 jaar geleden is opgericht met als ambitie juist die illegale inkoop aan de achterdeur te reguleren. In datzelfde jaar schaarde de veel te vroeg overleden burgemeester van Tilburg Johan Stekelenburg zich nadrukkelijk achter dat streven. ‘Met de wet in de hand staan we wel toe dat softdrugs onder zekere voorwaarden worden verkocht in coffeeshops, maar niet dat ze aan de achterdeur worden ingekocht door de coffeeshophouders’, zei hij al in 1999 in een interview met de Volkskrant. ‘Dat is hypocriet en bevordert slechts de criminaliteit, het aantal huisdealers en het gerotzooi met de kwaliteit.’
Stekelenburg kreeg bijval van 19 collega-burgemeesters om ook de wietteelt te gedogen, maar het paarse kabinet gaf geen toestemming voor een proef daarmee. In 2008 deden dertig burgemeesters tijdens een ‘wiettop’ in Almere eenzelfde appèl, maar weer tevergeefs.
Zes jaar later ondertekenden burgemeesters en wethouders van 35 gemeenten opnieuw een manifest met de oproep aan kabinet en parlement om de wietteelt te reguleren, maar toenmalig minister van Justitie en Veiligheid Ivo Opstelten had zijn antwoord al klaar voordat de inkt was opgedroogd: al komen de burgemeesters met tien manifesten, het antwoord blijft nee. De twee voornaamste redenen die destijds door achtereenvolgende ministers van Justitie werden genoemd: internationale verdragen zouden het verbieden en het zou de criminaliteit niet of nauwelijks afremmen omdat het leeuwendeel van de Nederlandse wietproductie naar het buitenland zou gaan.
Zo lag er decennialang een levensgrote kloof tussen de Haagse werkelijkheid (van ‘achter het bureau’) en de ervaringen van lokale bestuurders die ‘met de poten in de modder’ stonden.‘We waren destijds in Heerlen illegale hennepplantages stevig aan het aanpakken, vanwege brandgevaar en andere risico’s in woonwijken’, zegt toenmalig burgemeester Paul Depla, tegenwoordig burgervader in Breda. ‘We rolden 140 plantages per jaar op, en dan nog wisten we dat we heel veel plantages níét oprolden. Maar aan de andere kant hadden we ook drie coffeeshops die van ons een gedoogvergunning hadden gekregen en die voor hun inkoop afhankelijk waren van die illegale plantages. Hoe geloofwaardig ben je dan nog als rechtstaat?’
Doorbraak
Depla is een van de burgemeesters die zich al jaren inzetten voor ‘een consistent softdrugsbeleid’. Of je verbiedt alles – maar dat is volgens hem niet reëel, omdat dan slechts de illegale straathandel wordt aangewakkerd – of je creëert een gesloten cannabisketen van productie, verkoop en consumptie.‘Als je iemand wel toestaat bier te verkopen, maar hij mag het niet zelf brouwen of inkopen, dan heb je binnen een mum van tijd een illegale brouwerij’, aldus Depla. Gereguleerde productie heeft ook positieve gevolgen voor de volksgezondheid, onderstreept hij: de overheid controleert de productie en kwaliteit. Depla: ‘Moet je voorstellen dat je in een café een glas alcohol bestelt, maar niet weet hoe sterk dat is en hoe dat is geproduceerd. Dat is toch ondenkbaar.’Een doorbraak in de jarenlange ideologische loopgravenoorlog kwam toen D66 doorpakte en met een initiatiefwet voor regulering van de wietteelt kwam die op een meerderheid in zowel de Tweede als de Eerste Kamer kon rekenen. Al eerder waren moties van die strekking in de Tweede Kamer aangenomen, maar zonder verdere gevolgen.
Depla roemt ook de rol van de huidige minister van Volksgezondheid, die de regie op dit onderwerp lijkt te hebben overgenomen van de minister van Justitie en Veiligheid. ‘Volkomen terecht’, vindt de burgemeester van Breda. ‘Het drugsbeleid gaat over genotsmiddelen. Het gaat niet over veiligheid, maar primair over volksgezondheid.’
Eindelijk gewone ondernemersFyta-directeur Fred van de Wiel kan niet wachten om te gaan leveren. ‘Iedereen heeft er zin in’, zegt de topman van het cannabisteeltbedrijf in Waalwijk. ‘Maar iedereen vindt het ook reuzespannend. Het hele land kijkt mee. Het gros van de bestellingen ligt klaar. Vrijdag gaan ze daadwerkelijk richting coffeeshops. We laten een waardetransportauto naar Breda rijden en een andere naar Tilburg – als het nodig is om voorraden op peil te houden meerdere keren per dag.’ De andere twee telers die waarschijnlijk meedoen aan de testfase, waren niet bereikbaar voor commentaar.
Fyta heeft al eerder zijn producten via ‘testpanels’, onder meer met coffeeshophouders, laten proeven. ‘Iedereen was zonder uitzondering razend enthousiast’, aldus Van de Wiel. Zijn bedrijf heeft moederplanten voor 42 cannabissoorten. Daarvan liggen twaalf tot veertien wietsoorten op de plank te wachten voor directe levering aan de coffeeshops. Hasj-soorten zullen snel volgen, verzekert Van de Wiel. Ook al ligt hier volgens coffeeshophouder Vugs wel een probleem: het is de vraag of nederhasj zich kan meten met Marokkaanse of Afghaanse hasj, die altijd volop kunnen profiteren van de zon.‘
Het is een testfase, voor iedereen’, zegt Van de Wiel. ‘Er zullen best nog wat kinderziekten in het track- en tracesysteem zitten. Die moeten eruit worden gehaald. Het aantal variëteiten vind ik in deze testfase zelf nog niet zo belangrijk. Coffeeshops mogen aanvankelijk ook nog bij hun gebruikelijke leveranciers blijven bestellen.’Ondanks zijn bedenkingen tegen de testfase op kleine schaal is ook coffeeshophouder Vugs positief over het wietexperiment. Hij ziet uit naar het moment wanneer alle tien deelnemende telers een keur aan tientallen producten over de coffeeshops in de deelnemende gemeenten zullen uitstrooien. ‘Wiet die gevrijwaard is van criminaliteit en chemische bestrijdingsmiddelen, gecontroleerd door de overheid ten behoeve van de volksgezondheid, hoe mooi is dat!’, glundert de Tilburger. ‘Dan hoeven we onze producten ook niet meer met grote bedragen aan cash in te kopen, maar kunnen de telers gewoon via de bank geld overmaken. Dan kunnen we eindelijk als gewone ondernemers worden gezien.’
.’
.’